به ورود هوا به ریهها و خروج هوا از ریهها، تنفس گویند.
تنفس از مهمترین راهها برای بالا بردن سطح انرژی بدن جسمی و روحی است.
تنفس آگاهانه به ما اجازه می دهد انرژی مان را مستقیماً به منبع انرژی هستی متصل شود.
بدن انسان برای زنده ماندن و سوخت و ساز احتیاج به غذا و اکسیژن دارد. هم چنین لازم است تا مواد مضر و سمی حاصل از این سوخت و ساز از بدن دفع شود. در بدن انسان ها وظیفه تامین مواد غذایی برعهده دستگاه گوارش است و وظیفه تامین اکسیژن برای سوخت و ساز مواد غذایی و دفع دی اکسید کربن حاصل از آن بر عهده دستگاه تنفسی می باشد.
دستگاه تنفسی ابتدا با انقباض عضلات قفسه سینه و عضله دیافراگم، موجب تولید فشار منفی داخل قفسه سینه می شود. این فشار منفی موجب می شود تا هوای خارج از بدن از راه بینی یا دهان به حلق و از آنجا به نای و نهایتا ریه وارد شود. در داخل بینی انسانها مخاط ،مزه و سینوس های هوایی وجود دارد که موجب میشود هم گرد و غبار و آلودگی های هوای وارد شده جذب گردد و هم این که دمای هوای وارد شده به دمای طبیعی بدن (37 درجه سلسیوس) نزدیک گردد. عضو بعدی که در مسیر گردش هوا قرار دارد، حنجره است. حنجره انسان یک جعبه غضروفی است که در وسط آن دو عدد تار صوتی قرار گرفته است. عبور هوا از داخل این تارهای صوتی بر حسب اراده انسان و نزدیک شدن تارهای صوتی موجب تولید صدا می گردد.
ریه ها:
در ادامه به نای یا مجرای اصلی تنفسی می رسیم. نای دارای یک پوشش مخاطی همراه با تاژک های کوچکی است که موجب تصفیه هوای دمی از میکروب ها و ذرات بسیار کوچک معلق در هوا می شود. نای در ادامه وارد ریه شده و همانند ریشه های یک درخت به انشعابات کوچک و کوچک تری تقسیم می شود و در انتهای خود به برونشیول ها و آلوِئول ها ختم می گردد که محل اصلی تبادل اکسیژن و دی اکسیدکربن هستند. انسان ها دارای دو ریه در سمت راست و چپ قفسه سینه هستند. ریه های انسان دارای 300 تا 500 میلیون آلوئول یا کیسه هوایی هستند که مساحتی برابر با یک زمین فوتبال برای تبادل گازهای خونی بین حفرات هوایی و رگ های خونی ایجاد می کند.
مرکز کنترل تنفس:
مرکز کنترل تنفس در ساقه مغز قرار دارد. ساقه مغز دارای یک سری سنسورهای خیلی دقیق جهت اندازه گیری غلظت اکسیژن و دی اکسید کربن در خون است و بر اساس اطلاعات به دست آمده از این سنسورها و با ارسال سیگنال های تحریکی به عضلات قفسه سینه، تعداد و عمق دم و بازدم ریه تعیین می گردد. اصولا تنفس عادی در انسان یک امر غیر ارادی است و افراد در طول شبانه روز آگاهی از تعداد و نحوه تنفس خود ندارند. البته در کنار ساقه مغز که فعالیت های آن غیر ارادی است، مرکز کنترل تنفس دیگری هم در قشر مغز وجود دارد که کاملا ارادی است و افراد به محض اراده می توانند بر روی روند تنفس و دم و بازدم خود تمرکز کرده و تعداد و حتی عمق تنفس هایشان را به صورت ارادی کم یا زیاد نمایند یا حتی برای مدت محدودی تنفس خود را قطع نمایند.
به این مجموعه منظم و به هم پیوسته ای از اعضای بدن شامل بینی، حلق، حنجره، نای، ریه ها، عضلات تنفسی، دنده ها و مراکز کنترل تنفس در مغز، " دستگاه تنفسی " گفته می شود که در ارتباط با سیستم گردش خون وظیفه تامین و رساندن اکسیژن به بافت های بدن و دفع دی اکسید کربن تولید شده را از بدن برعهده دارد..
ممکن است تا به حال این را شنیده باشید که یوگا از پوکی استخوان جلوگیری میکند، اما چطور؟ ما به شما میگوییم، مهمترین عاملی که باعث چنین چیزی میشود؛ اثرات تنفس در یوگا است. شکل نفس کشیدن ما به صورت عادی، فرسنگها از شیوه درست تنفس فاصله دارد و همین باعث به وجود آمدن بیماریهای جسمی و ذهنی مختلفی میشود. این در حالیست که یادگیری انواع تنفس به هر کسی کمک خواهد کرد تا زندگی سالمتری داشته باشد؛ این است معجره یوگا.
شما هم مثل ما اینطور فکر میکردید که نفس کشیدن فقط یک روش دارد و آن هم همانی است که در حال حاضر همه به صورت غریزی آن را انجام میدهیم؟یوگا فرآیندی پیچیده است که در عین حال، بسیار ساده هم هست. همین تضاد دلنشین باعث شده که تنفس صحیح در یوگا انواع مختلفی داشته باشد. ممکن است یادگیری این فرایند بسیار ساده به نظر برسد اما باید بگویم که نیاز است تا برای آموزش و یادگیری انواع تنفس در یوگا، تحت نظر یک مربی حرفهای در این رشته قرار بگیرید.
کنترل تنفس به درست انجام دادن یوگا کمک خواهد کرد. تنفس در یوگا که آن را پرانایاما هم مینامند؛ همان تمرین ذهنی است که مستقیما عمق تنفس و سرعت آن را تحت تاثیر خود قرار میهد. تمرین تنفسی پرانا، بخش جدایی ناپذیر از یوگا محسوب میشود.
چرا یوگا تنفس صحیح را آموزش میدهد؟
پرتوجویان یوگا قبل از آموزش پرانایاما باید حساسیت خود را نسبت به فرآیند تنفس افزایش دهند، همچنین عضلات فضای ریه را ورزیده کنند و ظرفیت حیاتی آن را تقویت کرده و آن را برای پرانایاما آماده سازند. تنفس یکنواخت، عمیق و آرام، ذهن را تحریک میکند. تنفس نامنظم در ریتم مغز اختلال ایجاد کرده و منجر به بروز انسدادهای جسمی، عاطفی و روانی میگردد. اینها به نوبهی خود، منجر به بروز کشمکش درونی، شخصیت نامتعادل، سبک زندگی آشفته و بیماری میشود. پرانایاما یک الگوی تنفسی منظم ایجادکرده و این چرخهی منفی را شکسته و فرآیند پیری را معکوس میکند. این عمل به وسیلهی کنترل بر تنفس و برقراری مجدد ریتم آرام و طبیعی ذهن و بدن صورت میگیرد.
چرا علم تنفس برای سلامتی تا این اندازه مهم است؟
شری سوامی ساتیاناندا پاسخ میدهد: پرانایاما یک تاثیر دوجانبه دارد. از یک سو کمک میکند جسم خالص و منظم بماند، از سوی دیگر کنترل، تنظیم و هدایت وجود روانی و عاطفی را بر عهده دارد. پرانایاما شامل تنفس کنترل شده، یکنواخت و منظم میشود. پرانا تجلی محسوس از نیروی نامحسوس جهانی و کیهانی در بدن جسمانی است. این انرژی کیهانی است که به تمام موجودات حساس حیات میبخشد. پرانایاما روش حفاظت و توزیع این نیروی زندگی است. درحالیکه با دم اکسیژن وارد میشود، هنگام بازدم دیاکسیدکربن خارج میشود. اکسیژن رسانی باعث میشود، بدن خالص، سبک و فعال شود. اگر علم تنفس به خوبی درک نشود و به طور صحیح تمرین نشود، این احتمال وجود دارد که تنفس نامتعادل شده و منجر به بروز انواع مختلفی از تعارض و انگیزشهای عاطفی - روانی گردد.
جهان با شادیها و غمهای بی حد و حسابش تاثیر شدیدی روی فرد میگذارد و شخص اغلب عاجز از یافتن یک روش واقع بینانه جهت تنظیم زندگی است. تاثیر پرانا بر انسان و ارتباط بین ذهن و بدن کاملاً در یوگا تحقق یافته است.
چطور، چگونه نفس کشیدن بر طول عمر تاثیر میگذارد؟
تنفس علاوه بر تاثیرگذاری بر کیفیت زندگی، طول یا کمیت زندگی نیز توسط ریتم تنفس مدیریت میشود. یوگیها و ریشیهای باستان روی طبیعت و جزئیات عالی آن مطالعه کردند. آنها دریافتند حیواناتی که سرعت تنفسشان کم است، مانند مارهای پیتون، فیلها و لاک پشتها، دارای طول عمر طولانی هستند، در حالیکه حیواناتی با سرعت تنفس سریع، نظیر پرندگان، سگها و خرگوشها فقط چند سالی عمر میکنند. آنها از این مشاهدات اهمیت تنفس آهسته برای افزایش طول عمر انسان را فهمیدند.
انسانهایی که کوتاه و سریع نفس میکشند احتمالاً عمر کوتاهتری نسبت به افرادی که آرام و عمیق نفس میکشند، دارند. از نظر جسمانی دلیل این امر آن است که تنفس مستقیماً با قلب در ارتباط است. تنفس آهسته قلب را قویترکرده و بهتر تغذیه شده و کمک به زندگی طولانیتر میکند. تنفس عمیق هم، باعث افزایش جذب انرژی به وسیلهی پرانایاماکوشا و تقویت پویایی و نشاط و بطورکلی تندرستی میگردد.